Hào phóng

Hào phóng trích Tại sao tờ báo bị đóng cửa Aziz Nesin Thái Hà dịch NXB Lao Động
Các báo đưa tin:
"Phạm tội chỉ vì năm curuser (*)! Tên Rukhi đã cầm dao đâm vào bụng người bán vé xe điện!"
Một hành vi quá sức điên rồ. Ai nấy đều phẫn nộ.
-Quân dã man!
-Đồ thú vật!...
-Cầm dao đâm người chỉ vì năm curucơ!...
Người ta nhổ vào ảnh tên Rukhi đăng trên báo.
-Đồ dã thú! Tội nghiệp cái ông bán vé xe điện, không biết sống chết ra sao!
Nhưng không ai biết được nguyên nhân sâu xa của cái tội ác ấy.
Các bạn chắc sẽ hỏi: "Hay người bán vé xe điện có lỗi gì chăng?"
Xin thưa ngay là hoàn toàn không!
Tôi không đồng ý với các báo. Tội ác được thực hiện không phải vì năm curusơ. Năm curusơ chỉ là cái cớ bên ngo..ài mà ta biết được.
Xin các bạn hãy tự phán xét.
Hôm đó là thứ bảy, Rukhi được lĩnh lương. Cả chỗ tiền lương ấy cũng không trả đủ một nửa số nợ. Y về nhà mà lòng buồn bã. Y ngó vào bếp. Vợ y đang bật diêm châm lửa bếp ga.
-Con mẹ đàn bà hoang phí! -Rukhi quát lên -Chỉ vì cô mà cuộc sống suốt đời chật vật. Phải tiết kiệm diêm chứ! Hay cô là triệu phú thích chơi trò chơi bắn pháo hoa?! Một bên bếp đang cháy kia, việc gì phải dùng diêm. Dí mảnh giấy vào rồi châm vào bếp thứ hai là được rồi!
Rukhi mãi không nguôi giận. Tâm trạng y đã bị mất cân bằng. Y quay ra buồng.
Đứa con gái chín tuổi đang ngồi làm bài.
-Cái gì thế này?! Mày lại xé vở phải không?
-Bố ơi, con bị giây mực vào vở.
-Mày bắt chước mẹ mày hả?!... Bừa bãi, hoang phí hệt như mẹ mày!... Các người chỉ muốn hại ta...
Thằng contrai ở cửa hàng về, lấy dao cắt dây buộc hàng.
-Cái gia đình gì thế này không biết! -Rukhi lại nổi cáu.
-Không ai biết coi trọng cái gì cả! Hay lắm!... Cứ cắt đi, cứ xé đi, cứ phá hết đi! Để xem cuối cùng sẽ thế nào? Chả lẽ cởi một sợi dây cũng khó khăn đến thế hay sao? Đến lúc cần buộc cái gì cũng lại ra cửa hàng, xì tiền ra mua! Bây giờ mình mới hiểu tại sao cái nhà này suốt đời thiếu tiền! Toàn một lũ ăn tàn phá hoại!... Một lũ vung tiền qua cửa sổ!...
Y giận quá, bỏ cả cơm không ăn. Y ra khỏi nhà, đóng sầm cửa lại.
Trên phố y gặp một người bạn. Hóa ra anh ta cũng chưa ăn cơm. Hai người rủ nhau vào một tiệm ăn. Bữa ăn hết bay lia hai mươi lăm curusơ. Cả hai cùng móc ví một lúc.
-Xin anh đừng bận tâm, để tôi trả! -Rukhi nói.
Người bạn phản đối:
-Không đời nào! Tôi sẽ trả.
-Anh mà trả thì, tôi thề, tôi sẽ giận đấy!
-A, tôi không để anh trả đâu! Trừ phi anh bước qua xác tôi!... Bao nhiêu lâu mới gặp nhau!... Không, không, tôi không cho phép đâu!
Chỉ thêm chút nữa có thể họ sẽ cãi nhau to. Cuối cùng nhờ cương quyết hơn, Rukhi giành được quyền trả tiền. Y đưa cho anh hầu bàn tờ mười lia. Anh này mang cái khay trả tiền thừa lại - hai lia rưỡi và bảy mươi lăm cursơ tiền lẻ.Phải cho anh ta bao nhiêu tiền puốc-boa nhỉ? Bảy mươi lăm curusơ thì ít quá, hai lia rưỡi thì lại nhiều quá. Đưa tay cầm số tiền thừa, Rukhi do dự một giây, sau đó cầm hai lia hai mươi lăm curusơ ở khay lên. Anh hầu bàn cảm ơn. Họ rời tiệm ăn bước ra ngoài. Rukhi thấy bứt rứt trong người.
"Trời ơi, đồ con lừa! -Y tự nguyền rủa mình. -Tại sao lại không ăn cơm ở nhà cơ chứ? Được, cứ cho là không ăn cơm nhà đi. Nhưng có thể ra ngoài phố mua một cặp bánh mì vòng ăn tạm cũng được cơ mà. Mà mình không làm thế cũng được thôi.Nhưng vậy thì tại sao lại không tự cho phép mình một bữa ăn cơm? Hơn nữa, lại còn đi trả tiền cho một gã gần như xa lạ này. Còn tay hầu bàn đã được mười phần trăm tiền dịch vụ rồi, mình lại còn cho thêm hai trăm hai mươi lăm curusơ nữa.
Đúng là đồ con lừa, con lừa! Không biết đến bao giờ mi mới thành người được?!"
Những ý nghĩ buồn bã cứ luẩn quẩn quanh đầu y.
Y chia tay với người bạn.
Đến đầu phố y lại gặp người quen khác.
-Ô, anh Rukhi, anh đi đâu đấy?
-À, đi loanh quanh thôi.
-Đến Emigrian ở ngoại ô uống trà đi!
-Đi thì đi!
-Ta gọi taxi đi.
Tai Emigrian cạnh quán trà họ xuống taxi, hai người cùng móc ví một lúc.
-Để tôi trả.
-Ấy không, anh cho phép thôi. Không tôi sẽ giận đấy!
-Không đời nào, để tôi trả.
-Tôi sẽ giận anh suốt đời đấy. Vì đây là ý của tôi!
-Anh cứ thử trả đi, tôi thề từ giờ sẽ không chơi với anh nữa!
Rukhi cuối cùng lại là người cương quyết hơn.
-Hết bao nhiêu vậy, bác tài? -Y hỏi người lái xe taxi.
-Các ngài cho bao nhiêu thì cho.
Rukhi không chờ câu trả lời như vậy. Đưa bao nhiêu bây giờ đây? Có lẽ tốt hơn cứ để bác ta tự lấy. Y đưa cho người lái xe từ giấy bạc năm mươi lia. Người lái xe trả lại y hai mươi bảy lia rưỡi. Rukhi dúi vào tay bác ta thêm năm lia nữa.
Vào quán tra họ gọi một ấm samôva.
"Trời ơi, đồ con lừa! con lừa -Rukhi lại bực mình. - Không, mi không thể thành người được. Tại sao lại đến khu Emigrian nàylàm gì cơ chứ? Cứ ngồi nhà có phải hơn không? Mi cần cái xã hội thượng lưu này lắm hay sao?! Đồ ngu! Sao không để gã này trả tiền xe taxi? Ừ, thôi, mi trả cũng được, nhưng sao tự nhiên mi lại cho phép gã lái xe xỏ mũi? Thằng đểu, hắn xơi ngon hai mươi hai lia rưỡi. Thế mà mi, một con lừa đần độn, lại còn cho hắn thêm năm lia nữa!"
Y uống trà mà thấy đắng như thuốc độc. Gần tối khi chuẩn bị đứng dậy, cả hai lại cùng đưa tay sờ ví.
-Xin phép anh, để tôi trả! Anh làm ơn đi!
-Tôi xin anh, hãy cho tôi niềm vui này!
-Không đời nào!
-Hãy nhường tôi đi, tôi van anh đấy! Vì thánh Ala!... Để tôi trả!...
Rukhi bướng bỉnh hơn và cuối cùng y thuyết phục được người bạn.
-Hết bao nhiêu tiền chú? -Y hỏi cậu hầu bàn.
-Ba lia rưỡi ạ!
Rukhi ném lên bàn tờ năm lia.
-Không cần trả lại!
Họ bước ra khỏi quán trà.
"Trời ơi, đồ con lừa! -Rukhi tự rủa thầm trong bụng - Đồ con lợn ngu ngốc! Ai lại đi uống trà ba lia rưỡi bao giờ! Thà ngồi nhà cũng uống nó được cái thứ nước thổ tả này! Vào đây uống trà cũng được, nhưng lẽ ra phải để người ta trả tiền chứ. Lại còn không lấy tiền thừa nữa! Con lừa! Con lừa! Con chó còn đáng trở thành người hơn là mi!"
Họ lại lên taxi. Về đến thành phố hai người lại bắt đầu tranh nhau trả tiền. Lần này Rukhi cũng lại thắng và được trả tiền.
"Ôi trời! Con lừa! Con lừa!..." -Y luôn nguyền rủa mình.
Rukhi chia tay với người bạn, trong lòng đau khổ vì sự ngu ngốc của mình. Trên đường đến Galataray y lại gặp một người bạn nữa. Thậm chí không phải bạn, mà chỉ là người quen sơ mà y không nhớ cả tên. Hai người được giới thiệu làm quen với nhau tại một bữa tiệc nào đó. Họ chỉ gặp nhau và chào nhau một câu thế thôi.
-Ô... xin chào!
-Chào anh!
-Anh đi đâu vậy?
-Dạo chơi loanh quanh thôi.
-Tôi đề nghị thế này. Ta vào quán bia lam một chầu đi! Đến quán "Passage" ấy!
Họ rẽ vào quán "Passage", gọi mỗi người một vại bia. Rồi họ lại gọi tiếp. Rồi lại gọi tiếp nữa.
Người bạn của Rukhi gọi hầu bàn.
-Cho hai li vôtka, một đĩa xalat, một món gì nóng. Có cá ômar sốt không? Tóm lại, cho đồ nhậu gì thật ngon ấy!
Cuối cùng thanh toán - sáu mươi bốn lia.
-Để tôi trả. -Rukhi nói.
-Không đời nào!
-Nhưng tôi chiêu đãi mà.
-Tôi không cho phép đâu, anh bạn! Tôi là người mời anh.
-Cứ để tôi. Bao nhiêu lâu mới gặp lại...
Cuối cùng Rukhi trả tiền. Y đưa cho người hầu bàn một tờ năm mươi lia và hai tờ mười lia.
-Không phải trả lại đâu!
Gần nửa đêm họ mới rời quán "Passage"
-Trời ơi! Con lừa, con lừa! -Rukhi bực tức nguyền rủa mình - Khi nào mới khôn lên được. Không ngồi ở nhà mà uống! Còn nếu đã vào quán uống thì hãy để cho người nào mời mi trả tiền chứ! Không, lại tranh lấy trả cơ! Mà thế vẫn còn chưa đủ! Còn "boa" cho tên hầu bàn những sáu lia.

Hai người chia tay nhau.Trong lòng Rukhi như có tảng đá đè. Đã đến lúc phải về nhà. Y bước lên tàu điện, trong bụng vẫn không ngớt nguyền rủa mình:
"Con lừa, con lừa, con lừa! Ngày hôm nay đã bao nhiêu lần mi làm chuyện ngu ngốc rồi! Đây đúng là bài học tốt cho mi nhớ suốt đời!"
Đúng, từ bây giờ trở đi y phải tiết kiệm từng xu mới được!
-Mua vé nào! ... Hành khách nhớ mua vé đi!
Rukhi đưa cho người bán vé hai mươi lăm curusơ. Hay là chỉ có hai đồng mười curusơ nhỉ. Y cũng không nhớ nữa. Đã đến bến của y.Ru khi quay lại bảo người bán vé:
-Bác trả lại tôi tiền thừa đi.
-Tiền thừa nào?
-Tôi đưa cho bác hai mươi lăm curusơ.
-Ông nhầm rồi... Ông đưa tôi hai đồng mười curusơ.
-Đồ lừa đảo! Định bịp ai đấy hả?!
-Ông nói gì thế!... Ông đưa tôi hai mươi curusơ.
-Không đúng!
Tôi nói điêu tôi chết. Tôi thề với ông đấy!
Rukhi rút trong túi ra con dao gip, mở lưỡi ra và đâm một nhát vào bụng người bán vé.
Tên tuổi Rukhi được đưa lên các báo.