Trang Tử tinh hoa

Những tư tưởng của người đời phần đông ưa thích nhất là những tư tưởng thỏa được lòng dục vọng của họ. Người ta, ít có ai biết cần đến sự thật để sống. Cái gì trái với lòng ao ước của họ là họ bác ngay trước khi xem xét coi nó có đúng với sự thật hay không? Đã chẳng những bác ngay mà lại còn xem như thù địch. Những tư tưởng ủy mị, xu nịnh, vừa theo dục vọng của quần chúng sẽ được họ tôn thờ như một cái gì "thiêng liêng bất khả xâm phạm". Thiên hạ rùng rùng nghe theo và xem đó như một chân lý tuyệt đối, trong khi nó chỉ là một thõa mãn của dục vọng nhất thời thôi.

Một nhà xã hội học hiện đại tây phương có viết: "Phần đông quần chúng không bao giờ biết khao khát sự thật. Trước những sự thật hiển nhiên mà không vừa lòng họ, họ không thèm đoái hoài đến, mà trái lại họ chịu tôn thần thánh sự dối trá lạc lầm, nếu sự dối trá lạc lầm ấy khéo làm vừa lòng họ. Kẻ nào khéo ảo hoặc họ sẽ làm chủ họ được ngay rất dễ dàng; trái lại, kẻ nào tìm cách phá tan ảo vọng của họ, sẽ bị họ tru diệt không sai" Je'sus bị treo lên cây thập giá, Scorate bị bắt uống độc dược... phải chăng đều là vì muốn làm cho thiên hạ tỉnh ngộ

Óc bè đảng của con người cũng từ đó mà ra. Phàm những gì thuộc về bè đảng mình đều được xem là hay là đẹp. Không cần biết cái điều mình tin tưởng và cho là phải ấy, có thật phải, có thật đúng làm chi (gì) : hễ giống với mình thì cho là phải, không giống với mình thì cho là quấy. "Thiên hạ đều biết tìm cái mà mình không biết mà chẳng ai biết tìm cái mà mình đã biết; điều biết chê cái mà mình cho là không phải, mà chẳng ai biết chê cái mà mình đã cho là phải" (Khứ Cự 1). Hễ cùng một bè phái, cùng một quốc gia hay cùng một dân tộc, đều là phải cả, dẫu có sai lầm đến đâu cũng nhắm mắt bị tai, bỏ qua tha thứ. Tại sao ? "Con người ở đời, đều thích người ta đồng với mình, mà rất ghét người ta khác với mình" (Tề vật luận).
Ôi! "Hạng thật mê, suốt đời không tỉnh. Hạng thật ngu, suốt đời không khôn. Ba người cùng đi mà có một người mê, thì chỗ mình định nói đến còn có thể mong đạt tới được, là vì kẻ mê ít mà người tỉnh nhiều. Nếu ba người đi mà có tới hai người mê, thì chỗ mình định nói đến không thể mong đạt tới được, là vì người mê nhiều mà người tỉnh ít. Nay cả thiên hạ đều mê, ta dẫu có muốn chỉ đường cũng không thể được. Chẳng cũng xót xa lắm sao! Tiếng hát hay không sao lọt vào tai bọn dân quê: hát líu lo bậy bạ vậy, mà chúng náo nức vui cười !// dân ca Nghệ An thuộc thể loại này // Thế nên, lời nói cao không thể vào được nơi lòng chúng nhân. Lời hay không thể nói ra được là vì : lời thô rất nhiều, đầy lấp thiên hạ và được thế lực bè đảng ủng hộ. Lấy hai cái chình bằng đất, đánh to lên, thì nó lấp cả tiếng chuông đồng; vậy, cái chỗ mình định nói đến làm sao đạt tới cho được... Biết là sự chẳng có thể được mà gượng làm, đó lại còn mê hơn thiên hạ nữa. Cho nên, thà là bỏ đó mà chẳng suy cầu đến làm gì còn hơn..." (Thiên Địa)

Trích Trang Tử tinh hoa - Thu Giang (Nguyễn Duy Cần) Nhà xuất bản trẻ